Als kind heb ik al de gave om heel goed aan te voelen wat anderen nodig hebben of hun stemming te lezen. Al vroeg vertrouwde kinderen of zelfs volwassenen hun geheimen aan mij toe. Ik was daar vaak te jong voor om er iets mee te kunnen, maar blijkbaar was mijn luisterend oor al voldoende.
Sensitiviteit
Door mijn grote sensitiviteit peilde ik elke dag de stemming van mijn moeder. Ik kon vaak aan haar ogen al zien hoe ze zich voelde. Was het depressief, heel erg depressief, was het een redelijke dag, was het een goede dag, was het een hele goede dag. Was ze manisch aan het worden?
Door elke dag als het ware in te checken op haar stemming, probeerde ik controle te houden over de situatie. Zo kon ik inschatten wat ik kon verwachten die dag.
Risico situaties
Sterke sensitiviteit en aan de verwachting van een ouder willen voldoen zie je over het algemeen iets vaker terug bij meisjes. In onderstaande situaties is het risico groter dat deze eigenschappen een negatief effect gaan hebben op een kind en ervoor zorgen dat het te vroeg volwassen wordt.
- Een ouder met psychische problemen (KOPP)
- Een ouder met een verslaving (KOV)
- Een ouder die langdurig/ongeneselijk ziek is
- Ouders die gaan scheiden
- Ouders die als asielzoeker in een ander land komen
- Een ouder met een beperking
- Kinderen die zelf chronisch ziek zijn
Tijdelijk voor je moeder zorgen omdat ze borstkanker heeft is helemaal niet erg. Het kan er juist voor zorgen dat je gaat groeien als kind, je krijgt meer verantwoordelijkheid, je leert voor anderen zorgen en je kunt meeleven met de ander.
Parentificatie
Parentificatie staat voor het verschijnsel dat kinderen de ouderrol op zich nemen in situaties waar de ouder dat niet wil of kan. Er is onderscheid te maken tussen constructieve parentificatie en negatieve parentificatie.
Als het zorgen voor de ouder van structurele aard is en je kan als kind niet meer kind zijn dan spreek je van negatieve parentificatie.
In de bovengenoemde situaties is het risico groter op negatieve parentificatie omdat het voor de ouder lastiger is om volledig in de ouderrol te blijven omdat de eigen problemen vaak de overhand nemen. Het kind gaat dan de ouderrol op zich nemen.
Gedragingen bij negatieve parentificatie
Bij negatieve parentificatie zie je bij kinderen dat:
- Ze veel huishoudelijke taken overnemen die niet passen bij hun leeftijd
- Ze zorgen voor broertjes of zusjes
- Een luisterend oor bieden aan de ouder
- De ouder troosten als die het nodig heeft
- Geen emotionele ondersteuning vragen omdat ze voelen dat daar geen ruimte voor is
- Zich veel zorgen maken over de ouder
- Om moeten gaan met onveilige of onvoorspelbare situaties
Als kind ben je loyaal aan je ouders. Je gaat door met de situatie waar je in zit, hoe moeilijk die ook is. Mogelijk denk je ook dat de situatie normaal is waar je in zit omdat die nooit anders is geweest.
Gevolgen van negatieve parentificatie
Het komt veel voor dat als je in je jeugd te vroeg volwassen bent geworden, dat je daar als (jong) volwassenen pas last van krijgt. Dit zie je dan terug in:
- Je wil alles onder controle houden
- Je hebt moeite met spontaniteit en impulsiviteit
- Onbevangenheid en speelsheid heb je als kind niet mee gekregen
- Je voelt je overal verantwoordelijk voor
- Je voelt je minderwaardig
- Je hebt last van depressieve gevoelens
Deze gevoelens komen dus vaak voor bij volwassen die met negatieve parentificatie te maken hebben gehad in hun jeugd.
Mijn ervaringen
Als ik terugkijk op mijn jeugd, dan was ik zeker te vroeg volwassen. Er was sprake van negatieve parentificatie, niet omdat mijn moeder niet haar moederrol op zich wilde nemen. Ze deed echt enorm haar best, maar haar eigen problemen waren te groot voor haar. Ze kon het niet aan.
Onvoorspelbare situaties
Vooral de onvoorspelbare situaties van mijn moeder vond ik enorm lastig. Ook al probeerde ik haar dus te lezen om te kijken wat ik kon verwachten, kon de bom toch ineens ontploffen. Soms vlogen er dingen door de kamer en soms was het alleen schreeuwen. Ik ervaarde dat als enorm stressvol.
Emotionele ondersteuning
Met mijn problemen naar mijn moeder gaan deed ik niet snel. Het voelde voor mij, dat zij mijn problemen er niet bij kon hebben. Haar een luisterend oor bieden deed ik wel veel, ook toen ik al uit huis was. Op de momenten zelf vond ik dat niet zwaar. Want dan was ik ervoor haar.
Er voor haar zijn voelde goed, maar al haar problemen kon ik niet aan. Als je moeder vaak aangeeft dat ze dood wil, dan wil je haar graag op andere ideeën brengen. Je wil ergens ook dat jij voor haar de reden bent dat ze wil blijven leven. Als dat niet voldoende is dan voelt het als falen. Ik kon haar niet blij maken of de reden zijn dat ze wilde leven.
Controle
Nu als volwassenen kan ik heel goed mijn gevoel van controle herleiden. Dit is een tegenreactie op de onvoorspelbare situaties uit mijn jeugd. Het gevoel van controle kan ik niet goed omschrijven. Het is namelijk niet zo dat een situatie ergens aan moet voldoen en dan ervaar ik controle. De controle die ik graag wil, is het gevoel hebben dat ik in control ben. Door meer op mezelf te gaan vertrouwen heb ik de controle steeds minder nodig.
Verantwoordelijkheidsgevoel
Ik heb altijd een enorm groot verantwoordelijkheidsgevoel gehad. Deze drukte zwaar op mij. Ik voelde me dan ook verantwoordelijk voor het welzijn van mijn moeder. Ik had het gevoel dat ik daar invloed op had. Maar ik heb geleerd dat ik op het welzijn van mijn moeder geen invloed heb. Het is echt aan haar om voor zichzelf te zorgen.
Depressieve gevoelens
Zo rond mijn twintigste heb ik last gehad van depressieve gevoelens. Ik was heel erg onzeker en voelde me erg alleen. Ik heb uiteindelijk hulp gezocht en dat heeft ervoor gezorgd dat die depressieve gevoelens weggingen.
Een stukje herkenning en erkenning over mijn jeugd heeft ervoor gezorgd dat ik het allemaal een plek kan geven. Het helpt om hierover te praten en te weten dat je niet de enige bent.
Bij het Trimbos instituut (www.trimbos.nl)kun je veel lezen over mentale gezondheid en over KOPP en KOV. Over parentificatie is het boek: Te vroeg volwassen, over parentificatie van Marinka Kamphuis een aanrader.